ПГ шығарындыларына квоталар

Келесі жылдан бастап ҚР Үкіметі тегін көміртегі квоталарын 26% – ға, 169-дан 125 млн бірлікке дейін қысқартады. Бір көміртегі бірлігінің ағымдағы құнымен бұл көміртекті реттеуге жататын кәсіпорындардың жалпы жылдық шығындарын 2020 жылы 2 миллион доллардан 2022 жылы 44 миллион долларға дейін 22 есе арттыруы мүмкін. “Курсив” ҚР билігінің экологиялық реттеуді қатаңдату жөніндегі ағымдағы жоспарлары туралы баяндайды.

Бүгінде Қазақстандағы көміртек реттеуі қолданыстағы экологиялық заңнамаға сәйкес – тек ірі «ластаушылардың» көмірқышқыл газы (CO₂) шығарындыларын ғана қамтиды, бұл тізімге электр энергетикасы, мұнай-газ, тау-кен өндіру, металлургия және химия өнеркәсібі сияқты салалардағы стационарлық шығарындылар көздері (қондырғылар), сондай-ақ өңдеу өнеркәсібіндегі кейбір құрылыс материалдарын (цемент, әк, гипс, кірпіш) өндіру салалары кіреді. Тегін квоталарды ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің (ЭГТРМ) ведомстволық бағынысты ұйымы – “Жасыл Даму” АҚ бөледі.

2022 жылы Қазақстанда көміртекті реттеуге жататын 128 компания үшін CO2 эмиссияларына арналған тегін квоталар саны 26%-ға, 124,8 млн бірлікке дейін (2021 жылы 169,2 млн бірлік) қысқарады. Мұндай деректер ЭГТРМ әзірлеген шығарындыларға арналған көміртегі квоталарын бөлудің 2022-2025 жылдарға арналған Ұлттық жоспарының жобасында келтірілген. Құжатта квоталардың 2025 жылға дейін жылына орта есеппен 5,4%-ға дәйекті төмендеуі көрсетілген.

Үкімет парниктік газдар шығарындыларын 2030 жылға қарай 1990 жылғы деңгейден 15% – ға төмендету жөніндегі Париж келісімі шеңберінде Қазақстанның міндеттемелерін орындауға ұмтыла отырып, квоталарды қысқартуға барады. Өзгерістердің құқықтық негізі Экологиялық кодекс болды, оның жаңартылған нормалары өткен жылдың 1 шілдесінен бастап күшіне енді.

Барлығын қысқарту

Барлық негізгі өнеркәсіптік “ластаушы заттар” Тегін квоталардың қысқаруына түседі, бұл 128 компания және олардың 200 электр генераторлары. Электр энергетикасы мен мұнай-газ секторынан ірі эмитенттер (бұл терминді қазақстандық шенеуніктер пайдаланады). Көміртекті реттеуге 88 қондырғы кіретін электр энергетикасы секторында көптеген ірі электр станциялары үшін квоталар азаяды. Олардың ішінде Екібастұз ГРЭС-1 және ГРЭС-2, “АлЭС” кешенінің станциялары (барлығын “Самұрық-Энерго” ұлттық компаниясы бақылайды) және ОАЭК жеке ойыншысының активтері (корпорацияның генерациялаушы активтерін Павлодарлық ЖЭО-2 және ЖЭО-3, Сондай-ақ Петропавл ЖЭО-2 ұсынады). Мұнай-газ секторында СО2 шығарындылары еліміздің ірі мұнай кен орындары – Қашаған, Теңіз және Қарашығанақтың қызметін қамтамасыз ететіндерді қоса алғанда, 50 қондырғыда қысқартылуы тиіс.

Жаңа өнеркәсіптік объектілер үшін Ұлттық жоспарда резервтік квоталар көзделген. 2025 жылға дейін Қазақстанда бірден бірнеше ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар пайда болады: Жаңаөзенде және Қашаған кен орнының маңында жалпы өнімділігі 1,5 млрд текше метр тауарлық газ, сондай-ақ Атырау облысында жылына 430 мың тоннаға полиэтилен және Батыс Қазақстан облысында жылына 130 мың тоннаға метанол өндіру қуаты.

Экология Министрлігінің Климаттық саясат және жасыл технологиялар департаментінің директоры Олжас Ағабековтың айтуынша, резерв жұмыс істеп тұрған эмитенттердің квоталарын қысқарту есебінен қалыптастырылған. Алайда, жыл сайын көзделген резервті ескере отырып, бөлінетін квоталардың жалпы көлемі (бөлінген квоталар плюс резерв) әлі де ағымдағы жылдың шегінен төмен болып қалады (резервті ескере отырып, 2021 жылы 180,7 млн бірлік).

“2022 жылы квоталардың қысқаруы Париж келісімінің орындалу траекториясымен байланысты емес, болашақта өндіріс көлемін ұлғайту, жаңа қондырғылар мен кәсіпорындарды қосу үшін қажетті квоталарды резервтеумен байланысты”, – деп түсіндіреді Ағабеков”курсивке” түсініктемесінде.

Сатып алу-сату

Өз квоталарына сәйкес келмейтін компаниялар оларды бос квоталары бар кәсіпорындардан сатып ала алады. Квоталармен сауда – саттық “Каспий” (бұдан әрі-CCX), Modern Trading Solutions және СТ биржаларында, сондай-ақ тікелей мәмілелер бойынша өтеді. Kazenergy 2021 Ұлттық энергетикалық баяндамасының деректері бойынша, 2018 жылдан 2020 жылға дейін елімізде 52 транзакция жасалып, $5,6 млн-ға 5,6 млн тонна СО2 (орта есеппен жыл сайын 1,9 млн тонна және ежегодно 1,9 млн) көлемінде квоталар іске асырылды.

2021 жылғы толық деректер парниктік газдарды түгендеу туралы верификацияланған есептілікті тапсырғаннан кейін 2022 жылы қолжетімді болады. Ағымдағы жылы квоталарды сатып алғандардың арасында (алдыңғы кезеңнің тапшылығын жабу үшін) ОАЭК энергохолдинг станциялары болды. Компанияда” курсивке ” хабарлағандай, шығарындыларға квоталарды бөлудің алдыңғы үш жылдық ұлттық жоспары (2018-2020) аяқталғаннан кейін оның еншілес ұйымы-Петропавл ЖЭО-2-де 2,3 млн тонна көлемінде квоталардың айтарлықтай тапшылығы қалыптасты, оның 1,1 млн тоннасын компания биржада және олардың профициті бар кәсіпорындардан тікелей сатып алуға мәжбүр болды.

“Квоталарды сатып алу шығындарының сомасы 570 млн теңгені құрады, бұл Петропавл ЖЭО-2 үшін қайтарымсыз шығын болып табылады, өйткені квоталарды сатып алу шығындары жылу және электр энергиясына арналған тарифтерге кірмейді”, – деп нақтылады компанияда.

Көміртегі бірліктерінің негізгі сауда-саттығы өтетін CCX биржасының директорлар кеңесінің мүшесі Эрик Танаевтың айтуынша, 2021 жылы квоталардың бас сатып алушысы энергетика секторы, ал негізгі қорлары заманауи, ал эмиссия деңгейі ТМК мен энергетиктерге қарағанда төмен мұнай сатушысы болды.

2021 жылғы сауда-саттықтағы көміртегі бірлігінің құны 1 1-1,2 деңгейінде болды. “Курсив ““ Самұрық–Энерго “ мемлекеттік энергохолдингіне және тау–кен металлургиялық ERG-ге компаниялардың алдыңғы жылдардағы қосымша квоталарға қажеттілігі туралы ақпарат алу үшін жүгінді, бірақ жарияланған кезде жауап алған жоқ.

“ҚазМұнайГаз“ ұлттық компаниясы топ 2020-2021 жылдары қосымша квоталарды сатуды немесе сатып алуды жүзеге асырмағанын хабарлады.

Алтын өндіретін Polymetal компаниясында компанияның Қазақстандағы кәсіпорындары реттеуге жатпайтынын, өйткені олар квоталанбайтын қондырғылар болып табылатынын нақтылады.

“Ластаушы заттардың” шығындары артады

Тегін квоталардың қысқаруы нәтижесінде олардың тапшылығы 2022 жылы 44,4 млн бірлікті құрайды. Бір көміртегі бірлігінің ағымдағы құны (тоннасына 1 1) кезінде “ластаушылардың” шығындары келесі жылы САЭК-те кемінде 4 44,4 млн-ға өсуі мүмкін, 2022 жылы Холдинг үшін квоталардың жиынтық тапшылығы 2 млн тонна СО2 көлемінде қалыптасуы мүмкін деп күтілуде. Компания басқалардан қосымша квоталар сатып алуға немесе айыппұл төлеуге мәжбүр болады (өтелмеген квота тапшылығы үшін 5 АЕК немесе СО2 тоннасы үшін 35 доллар айыппұл қарастырылған). Тапшылық жағдайында сауда-саттықта көміртегі бірліктерінің бағасы қымбаттауы ықтимал, сондықтан эмитенттердің шығындары көбірек болады.

Көміртек бірліктерінің жоғары құны бос квоталарды сататындар үшін тиімді болады, бірақ энергетиктер үшін (ҚР-дағы электр энергиясының шамамен 70% – ы көмір электр станцияларында өндіріледі) бұл проблемаға айналады.

“Компаниялар тобы қазірдің өзінде квоталарды сатып алып, сатып алуды жоспарлап отыр, өйткені квота тапшылығын өтеудің басқа жолы жоқ”, – деп атап өтті ОАЭК.

Экология министрлігі көміртегі бірліктерінің болашақ құны бойынша бағдарды атай алмайды және олардың баға шегі әлі заңнамада көзделмегенін нақтылайды. Ведомство көміртектің құны Париж келісімінің мақсаттарына сәйкес келуі керек, бірақ экономикаға теріс әсер етпеуі керек деп түсіндіреді. ЭГТРМ әзірлеген жаңартылған “ҚР-ның 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық деңгейде айқындалатын үлесі” құжатын іске асырудың Жол картасында көміртегі бірлігінің ұсынылатын бағасы 2021 жылы $1,1-ден 2023-2025 жылдары CO2-баламасының тоннасы үшін 1 16,9-ға дейін және 2026-2030 жылдары тоннасы үшін 5 50,8-ге дейін өсуі тиіс екендігі атап өтілген. Салыстыру үшін, Еуропалық Одақта көміртегі бірліктерінің бағасы тоннасына 70 доллардан асады.

Дереккөз: сайттағы мақала https://kursiv.kz/, 06.12.2021 – 12:00 (авторы-Құралай Әбілғазина).